Czy warto, żeby psychiatra czytał XIX-wieczny podręcznik psychologii? Artykuł przeglądowy

Abstrakt

Teorie Williama Jamesa obecnie przeżywają renesans, a ich zastosowanie dotyczy nie tylko psychologii, ale i psychiatrii. W prezentowanym artykule przedstawiono przykłady aktualności teorii Jamesa dotyczących badań emocji, pamięci i uwagi. W zakresie emocji częstokroć wykpiwana teoria Jamesa–Langego, wskazująca na niezbędność somatycznych przejawów lęku w wytworzeniu i odczuciu emocji, w sposób zadziwiająco trafny tłumaczy wiele stanów patologicznych (życie uczuciowe ludzi z zespołem zamknięcia, z idiopatyczną ortostatyczną hipotonią, patofizjologią napadów lękowych) i fizjologicznych. W zakresie pamięci James zaproponował jej podział (zgodny ze współczesnym) na pierwotną i wtórną. Był też prekursorem badań nad pamięcią operacyjną i jako pierwszy oszacował jej zakres. Ponadto przewidział asocjacyjny charakter pamięci. Jako jeden z pierwszych badał pamięć autobiograficzną i słusznie podejrzewał jej powiązanie z emocjami oraz motywacją. Nawet pogląd o możliwości wytwarzania się „blizn w mózgu” pod wpływem stresu jest, w świetle współczesnej wiedzy o atrofii niektórych struktur (zwłaszcza hipokampu) po przeżyciu urazu psychicznego, niemalże proroczy. Zaproponowany przez Jamesa podział uwagi na mimowolną (dół–góra) i wolicjonalną (góra–dół) stał się paradygmatem współczesnych badań nad mózgiem, a jego zakres sięga nawet najnowszych koncepcji schizofrenii. Wobec trafności i dalekosiężnych skutków częstokroć prostych spostrzeżeń Jamesa jego dorobek naukowy zasługuje na szersze rozpowszechnienie wśród psychiatrów, zwłaszcza w Polsce, gdzie jego znajomość pozostaje nikła.